W dalszym ciągu będzie mowa wyłącznie o stressie psychicznym (lub inaczej' psychologicznym). Termin ten używany jest w kilku znaczeniach. A mianowicie (1) stress oznacza zespół bodźców zewnętrznych (sytuacyjnych) oddziaływających na jednostkę, a według innego ujęcia (2) stress stanowi stan podwyższonej aktywizacji ustroju, co rozumiane bywa zwykle jako stan wzmożonego napięcia emocjonalnego wywołanego przez bodźce zewnętrzne. W tym znaczeniu stress jest więc nazwą „stanu wewnętrznego” ustroju.
Inne jeszcze podejście sugeruje ujmowanie stressu jako pewnych form zachowań będących reakcją na bodźce sytuacyjne. To ostatnie ujęcie implikuje na ogół udział wzmożonego napięcia emocjonalnego w kształtowaniu zachowań jednostki w sytuacji stressowej. Takie stanowisko wyraża m.in. definicja H. Basowitza i in., zgodnie z którą stress jest rozumiany jako „…reakcja (organizmu) na wewnętrzne lub zewnętrzne procesy, które osiągnęły taki poziom, że fizjologiczne i psychologiczne zdolności integracyjne zostały napięte blisko granicy lub poza granicę ich wydolności” (1955, s. 288-289).
Niektóre definicje ilustrujące pierwsze i drugie ujęcie stressu, a każde z nich posiada poważnych zwolenników w psychologii rodzimej, wymieniono poniżej (por. również pracę Elżbiety Paszkiewicz, 1972).
W głośnej pracy „Men under Stress”, której autorami są R. R. Grinker Sr. i J. P. Spiegel (1963) stress został ujęty jako zespół bodźców sytuacyjnych, tyle, że zgodnie z założeniami badań, były to przede wszystkim czynniki sytuacyjne związane z odbywaniem lotów boj‘owych oraz lotów szkoleniowych młodych pilotów: praca dotyczyła więc głównie „stressu wojennego” oraz jego następstw. J. G. Miller definiuje stress jako „każdą intensywną, skrajną lub niezwykłą stymulację, która, ponieważ oznacza zagrożenie, powoduje pewne istotne zmiany w zachowaniu” (cyt. za: C. N. Cofer i M. H. Appley, 1972, s. 376). Podobnie Magda Arnold (1960) określa stress jako czynnik (sytuacyjny), który zaburza prawidłowe funkcjonowanie. Wiele zbliżonych określeń przytacza J. Reykowski (1966) i sam również wysuwa definicję stressu jako zespołu warunków, konsekwentnie przy niej pozostając: „…stress jest to klasa czynników zakłócających tok czynności, zagrażających osobnikowi, względnie uniemożliwiających mu zaspokojenie potrzeb” (1966, s. 209: 1969).
Zgodnie z drugim ujęciem, zespół warunków zewnętrznych określany jest słowem stressor, zapożyczonym od Selyego, a termin stress używany jest na „…oznaczenie stanu silnego podniecenia lub wysokiej aktywizacji” (T. Kocowski, 1966, s. 28: por. również 1964 oraz T. Kocowski i in., 1970). Wyraźnie zbliżone stanowisko zajmuje A. Lewicki stwierdzając, iż „…będziemy tym terminem (stressem) określać wywoływany przez zewnętrzne i wewnętrzne elementy sytuacji (stressory) wzrost napięcia, czyli poziomu aktywizacji, od spokojnej czujności do stanu, który można nazwać „podniecenietn”. Punkt przejścia spokojnej czujności w podniecenie stanowi początek „skali stressu psychicznego”, która w górę rozciąga się aż do stanów bardzo silnego podniecenia, zwanych afektami” (1969, s. 52). Również definicja Lazarusa i Bakera (przytoczona w odnośniku na s. 238) wskazuje na podobne rozumienie stressu.
Leave a reply