Motywy ludzkiego działania

Zyskanie orientacji co do budowy i działania osobowości wymaga z kolei uwzględnienia procesów emocjonalno-motywacyjnych, ściśle związanych zarówno pod względem ich genezy, jak i wpływu na zachowanie człowieka, z procesami poznawczymi.

Istnieje szereg określeń terminu motyw, który, jak wiadomo, pochodzi od słowa movere — poruszać, popychać. W 1966 roku K. Obuchowski dokonał przeglądu i analizy licznych definicji motywu. Wydaje się, że przydatnym i zbliżonym na ogół w swej treści do szeregu definicji innych autorów (por. m. in. J. Ekel, 1965, s. 75) pozostaje określenie motywu jako niezaspokojonej potrzeby.

Potrzeby, inaczej dyspozycje motywacyjne, traktowane są jako właściwości organizmu odziedziczone lub nabyte w życiu osobni-' czym. Na przykład potrzeba wody czy zaspokojenie pragnienia jest jedną z potrzeb wynikających z właściwości organizmu żywego. Potrzeba uznania natomiast jest potrzebą nabytą, a więc jedną z tych, które powstają w wyniku wychowania, oddziaływania tradycji społecznych, kulturowych (a więc m. in. właściwych dla danej społeczności schematów poznawczych) i innych czynników. Otóż nie zaspokojona potrzeba, zarówno biologiczna (pierwotna), jak i nabyta, jest motywem, który pobudza do podjęcia lub kontynuowania już wzbudzonego działania zmierzającego do osiągnięcia celu przynoszącego zaspokojenie potrzeby. Z chwilą gdy to nastąpi, motyw znika. A więc człowiek, który zaspokoi głód nie wyzbywa się przez to potrzeby biologicznej pokarmu, jednak w przeciągu najbliższych godzin nie będzie dążył do spożycia posiłku.

Brak czynnika, który może zaspokoić potrzebę, wywołuje emocjonalne napięcie, od nieznacznego pobudzenia do coraz to silniejszego niepokoju. Człowiek lub zwierzę dąży do rozładowania tego stanu. W ten sposób emocja spełnia funkcję motywacyjną, pobudza do działania. Pragnienie rozładowania napięcia emocjonalnego nie wyczerpuje jednak motywacyjnej funkcji emocji. Dążąc np. do zaspokojenia potrzeby poznawczej człowieka skłania do działania nie tylko chęć uwolnienia się od stanu napięcia, jaki występuje w związku z dostrzeżeniem trudnego i ciekawego zadania (lub niezgodności posiadanych informacji z nowym fak tem, po charakteryzuje konflikt poznawczy), ale również – i to stanowi dalszy element motywacyjny – człowieka pobudza do podjęcia i kontynuowania określonych czynności, antycypacja emocji dodatnich: myśl o uczuciu satysfakcji, jakie pojawi się z chwilą osiągnięcia celu.