Postawy ludzkie

Szczególne miejsce w psychologii osobowości i psychologii społecznej przypada postawom. Niezależnie od różnych kierunków, w jakich rozwija się psychologia osobowości, ani etapów, jakie przeszła, prawie każda współczesna koncepcja osobowości bądź posługuje się pojęciem postawy, bądź zajmuje wobec niego stanowisko krytyczne.

Postawę określa się często, idąc za G. W. Allportem, jako gotowość do reagowania w określony sposób. W takim jednak ujęciu postawa bliska jest znaczeniowo nastawieniu. Próbując uchwycić zachodzące tu różnice zwraca się uwagę, że nastawienie odnosi się do stosunkowo wąskiego zakresu reakcji, dotyczącego np. spostrzegania pewnych przedmiotów, bądź rozwiązywania określonych zadań, w oparciu o doświadczenie przygotowawcze lub otrzymaną instrukcję (por. s. 47). Postawa natomiast jest stosunkowo trwałym sposobem zachowania – i przez to charakterystycznym dla danej jednostki – przejawiającym się wobec określonych sytuacji. Różnica zatem między nastawieniem a postawą jest względna i raczej umowna.

To, że postawa jest stosunkowo trwałym sposobem zachowania nie znaczy, że jest ono zawsze takie samo, formy zachowania bywają różne, ale ich cechą wspólną jest jednoznaczny stosunek (pozytywny lub negatywny – pomijając różnice stopnia) wobec określonych przedmiotów, zjawisk, osób, ich zachowań. Ten jednoznaczny stosunek świadczy o tym, że postawa łączy się ściśle z przekonaniem, przekonanie zawiera. Nie tylko mam pogląd na jakąś sprawę, nie tylko ufam, że jest słuszny, ale właśnie dlatego, że tak sądzę i czuję, postępuję w określony sposób.

Poglądy, przekonania i postawy zaczynają rozwijać się już we wczesnym dzieciństwie. W procesie ich powstawania poważna rola przypada naśladowaniu. Człowiek przejmuje sposób „widzenia” świata, jego obraz, od innych, co zachodzi zwłaszcza w okresie kształtowania się osobowości. Uczy się szeregu prostych i złożonych zachowań: ulegają również ukierunkowaniu jego reakcje emocjonalne: oburza się wobec jednych wydarzeń, które przywy- ka uważać za negatywne, a uczuciowo wyróżnia i akceptuje inne. Przyswaja sobie zatem określone sposoby oceniania i zachowania. Proces ten postępuje w wyniku ukazywania wzorów w toku świadomego oddziaływania wychowawczego, oraz poprzez wpływ przykładów (wychowawczo pożądanych jak i niekorzystnych), z którymi styka się w różnych okolicznościach życia codziennego. Człowiek, chociaż na ogół przejmuje poglądy i sposoby zachowań od otoczenia, z czasem zatraca poczucie ich genezy, ulegają one internalizacji (por. s. 78) i są uważane za własne.