Regulacja egocentryczna przejawia się również w zakresie treści myślenia: człowiek jest zaabsorbowany swoją sytuacją aktual- ną, planami na przyszłość, nadzieją sukcesu, szukaniem skutecznych sposobów działania, obawą porażki. Są to sprawy doniosłe i drobne, ale zawsze powiązane z centralną postacią w życiu, tj. z własną osobą. Ta skrajna egocentrycznie orientacja, w miarę dojrzewania psychicznego, ulega na ogół pewnej przemianie, staje się mianowicie bardziej realistyczna i obiektywna. Ponadto, czynności ukierunkowane na otrzymanie czegoś (receptywne) zostają stopniowo i częściowo zastępowane przez działania konstruktywne i wartościowe społecznie. Wchodzą tu w grę różnego rodzaju czynności produktywne, jak uprawianie ziemi, zarządzanie, porządkowanie, uczenie innych, wznoszenie domów itp. Niektóre ż tych form działalności konstruktywnej są podejmowane ze Względu na cele osobiste, a niektóre z dwojakiej motywacji: w dążeniu do zaspokojenia potrzeb własnych i potrzeb innych.
Po scharakteryzowaniu regulacji egocentrycznej Reykowski zwraca się z kolei ku kwestii roli prospołecznych wzorów zachowania w życiu ludzi. Niektórzy ludzie, o czym poucza doświadczenie (pozostawiając na uboczu filozoficzny aspekt zagadnienia czy dobro własne czy dobro innych jest motorem ludzkiego działania), są zdolni do zachowań prospołecznych. Czynności prospołeczne określa Reykowski jako te, które „zorganizowane są ze względu na cele pozaosobiste, przy czym tymi celami może być zaspokojenie potrzeb innych ludzi, spełnienie wymagań zawartych w zadaniu, egzekwowanie normy, dążenie do doskonałości realizowanego dzieła itp.” Motywy podejmowania czynności prospołecznych bywają różne. Człowiek np. skłania się do działań prospołecznych nie tylko ze względu na potrzeby innych, ale również i na własne, dążąc do osiągnięcia odległych celów osobistych. W pewnych przypadkach czynności prospołeczne są jednak podejmowane bez względu na osobistą korzyść, a nawet wbrew interesom własnym. Dzieje się tak np., gdy człowiek spieszy z pomocą chorym, słabszym, źle widzianym, narażając siebie, gdy występuje w obronie słusznych zasad, choć czyniąc tak ryzykuje utratę własnego stanowiska, a nawet wolności osobistej. W przypadkach tego rodzaju źródłem satysfakcji jest poczucie spełnionego obowiązku, dochowania wierności przyjętym zasadom postępowania. Ludzie, których kierunek i sposób zachowań wyznaczają pewne obiektywne, pozaosobiste wzorce, podlegają innej regulacji, niż ta, o której była mowa poprzednio, a mianowicie regulacji uwarunkowanej systemem wartości (norm, standardów), i tak ją Reykowski nazywa: jest to regulacja typu S (od słowa standard).
Koncepcja dwóch głównych zasad regulacji i ich wzajemnych ustosunkowań
Potrzeby indywidualne skupiają się wokół pojęcia własnego ja. Normy i standardy ulegają integracji wokół nadrzędnych symboli i takich pojęć jak ojczyzna, prawda, obowiązek. W odróżnieniu od regulacji egocentrycznej, w której punktem skupienia jest ego, ludzie skoncentrowani na realizacji celów społecznych nastawieni są przede wszystkim na wykonywane zadanie, na jego przydatność, na wartość pozaosobistą. Ten rodzaj regulacji wyznacza też swoisty stosunek do spraw własnych: są one dostrzegane z pewnego dystansu i poprzez zaakceptowane normy.
Przedstawiona tu koncepcja dwóch głównych zasad regulacji, nie zakłada bynajmniej, że wszelkie czynności określonego człowieka podlegają bądź regulacji egocentrycznej, bądź prospołecznej. Reykowski zastrzega się wyraźnie przed takim rozumieniem jego hipotezy. Regulacja typu E lub S może natomiast dominować, i tak zapewne dzieje się najczęściej. To, że określony typ regulacji dominuje, oznacza, że ten sam człowiek, choć często kieruje się np. dążeniem do „umocnienia i ekspansji własnego ja”, w pewnych sytuacjach przejawia właściwości regulacji prospołecznej, bądź tęż zachodzą odwrotne stosunki. U większości ludzi zdają się występować oba typy regulacji, a więc prawie każdy człowiek może działać tak na zasadach typu E, jak i na zasadach typu S. O tym, która z zasad dochodzi do głosu, zależy w istotnej mierze od rodzaju sytuacji.
Koncepcja dwóch głównych zasad regulacji i ich wzajemnych ustosunkowań jest zarysem hipotezy weryfikowanej i rozbudowywanej na podstawie systematycznie prowadzonych badań. Niektóre z nich zostały już dotąd opublikowane (por. m. in. M. Szostak, 1971: T. Szustrowa, 1971: J. Reykowski i M. Krawczyk, 1972).
Leave a reply