Zastrzeżenia, jakie wyrażają powyższe pytania, nie świadczą rzecz jasna, że psycholog, który podejmuje trudne zadanie opisu czyjejś osobowości, nie liczy się z ograniczoną przydatnością pojęcia cechy (wymiaru) osobowości. Uwzględnia tę okoliczność i podejmuje kroki, by stwierdzenia swoje uściślić. Już same mer tody jakimi się posługuje, skonstruowane są nieraz w sposób umożliwiający uzyskanie wielostronnych informacji. Niektóre kwestionariusze np, zawierają pytania uwzględniające szereg różnych sytuacji i terenów działania, w których określona cecha może się przejawić. Dotyczy to m. in. kwestionariusza skonstruowanego przez F. i G. W. Allportów, a służącego d-> badania wymiaru: przewaga – podporządkowanie się. Zawiera on kilkadziesiąt pytań. Pytania te pozwalają na zorientowanie się czy i w jakiej mierze wybrana cecha przejawia się w różnych okolicznościach, 'm, in. w przebiegu zawodów sportowych, na przyjęciu, w sprzeczce z sprzedawcą, wobec zbiórki na jakiś cel, w klasie szkolnej, w czasie czekania w kolejce, na sali wykładowej, gdy prelegent zachęca do zabrania głosu w dyskusji, wobec wypadku, któremu ktoś właśnie uległ itd.
Pojęcie cechy zachowuje więc pewną wartość i jest przydatne w działalności praktycznej, ale dzieje się tak wówczas, gdy uwzględnia się liczne sytuacje, w których określona cecha może się ujawnić i stosuje się nadto różne, uzupełniające się, metody badania osobowości. Tak właśnie jednak postępuje psycholog, który przecież nie ogranicza się do zdobywania wycinkowych informacji i nie buduje na ich podstawie obrazu osobowości. Warto też dodać, że psychologowie, którzy pozostają przy pojęciu cechy (osobowości) rozumieją ją zwykle, jak np. J. Nuttin (1968, s. 65), jako „niezmienność zachowania w obrębie sytuacji tego samego rodzaju” i nie każą nikomu wierzyć, że jeżeli kogoś określimy np. jako uczciwego, to że takim jest „zawsze i wszędzie”. Podobne stanowisko zajmował Bohdan Zawadzki (1970), który dążył do maksymalnego uściślenia pojęcia cechy w nauce o osobowości.
W praktycznym postępowaniu diagnostycznym pojęcie cech (wymiarów) osobowości jest więc nadal potrzebne i dostarcza pewnej wiedzy o badanej osobie. Trudno jednak budować teorię osobowości i szukać wyjaśnienia zasad jej budowy i funkcjonowania, poprzez wyróżnianie i łączenie poszczególnych cech. Jest to podejście oparte na założeniu, nie zawsze wyrażanym explicite, że struktura osobowości to określona konfiguracja cech, a zadanie psychologa badającego osobowość polega na trafnym wykrywaniu tych cech i ich położenia w złożonej strukturze osobowości. Jak już wspomniano, psychologia najnowsza odeszła od tego rodzaju spojrzenia na osobowość szukając przede wszystkim odpowiedzi na pytanie, jakie mechanizmy stanowią przyczyny poszczególnych sposobów zachowań i jakie zasady leżą u podstaw funkcjonowania osobowości.
Leave a reply