Określenie sytuacji trudnej

Podsumowując dotychczasowe rozważania wydaje się, że niezależnie od tego czy uważa się za właściwsze określenie „sytuacja trudna” czy „sytuacja stressowa”, to żadne z nich nie powinno sugerować przede wszystkim czynników szkodliwych, lecz różne. A więc złożone zadania, czynniki zakłócające działanie (w różnym stopniu), sytuacje wywołujące wzmożone napięcie emocjonalne a zarazem pociągające człowieka właśnie ze względu na tkwiący w nich element trudności, przeszkody dające się pokonać oraz przeszkody udaremniające poważne dążenia i wyzwalające przykre emocje, sytuacje zagrażające zaspokojeniu drobnych zamierzeń i sytuacje groźne dla życia – słowem: różne, tak szkodliwe jak i korzystne, bo takie są chyba w istocie sytuacje trudne występujące w życiu człowieka.

Konsekwencją przedstawionych zapatrywań na sytuacje trudne (stressowe) jest następujące ich określenie. Sytuacja trudna zawiera czynniki powodujące zagrożenie dla jednostki – sygnalizowane lub bezpośrednio doznawane – bądź powodujące pozbawienie cenionych wartości, możliwości zaspokojenia potrzeb Ulub czynniki zakłócające bądź uniemożliwiające działanie zmierzające do osiągnięcia celu (’rozwiązania zadania, zaspokojenia potrzeby) lub utrzymania stanu posiadania (cenionych wartości): sytuacja trudna wyzwala stan wzmożonej aktywizacji i obciąża lub przeciąża system regulacji zachowania.

W uzupełnieniu przedstawionej definicji należy wyjaśnić, że „czynniki powodujące zagrożenie dla jednostki” rozumiane są szeroko, tj. obejmują zarówno czynniki zagrażające życiu, zaspokojeniu potrzeb (co w pewnych przypadkach oznacza to samo) lub temu co jednostka ceni.

Łatwo zauważyć, że proponowana definicja nie odbiega wiele od niektórych ujęć sytuacji trudnej (stressowej), znanych z przytoczonych uprzednio definicji szeregu autorów. Zagrożenie stanowi właściwość sytuacji trudnych uwzględnianą powszechnie w literaturze „dziedziny stressu”. A to, że sytuacja trudna może być jedynie sygnalizowana, nie wymaga wyjaśnień: są to wszyst kie sytuacje, w których człowiek oczekuje na zmierzenie się z trudnym zadaniem lub na znalezienie się w okolicznościach wywołujących przykre doznania (lub na jedno i drugie). Do sytuacji trudnych należą jednak również sytuacje zagrażające bezpośrednio, gdy człowiek już nie czeka, lecz działa w warunkach rozgrywającej się sytuacji, nie poci się na myśl o swoim pierwszym skoku spadochronowym, który ma nastąpić jutro, lecz właśnie słyszy komendę „skok!”.