Naśladowanie przybiera nieraz formę identyfikacji, gdy jednostka stara się zbliżyć do wzoru, zyskać szereg jego cech, poczuć się nim w pewnej mierze. Tak dzieje się gdy np. mały chłopiec z uwielbieniem i podziwem usiłuje naśladować starszego kolegę, który imponuje mu odwagą, siłą i sprawnością fizyczną. Podobne zjawisko zachodzi, gdy ktoś stara się wejść w rolę bohatera powieści lub realnej osoby budzącej uznanie i stanowiącej autorytet. To już nie jest naśladowanie poszczególnych zachowań, lecz określonej postawy lub spójnego ich zespołu.
W genezie postaw naśladowanie jest ważnym, ale nie jedynym czynnikiem. Istotna rola przypada własnej aktywności jednostki. Niektóre jej działania okazują się skuteczne lub zyskują aprobatę społeczną, co stanowi nagrodę, wzmocnienie w procesie tworzenia się elementów postawy. Inne działania okazują się chybione lub zostają odrzucone przez otoczenie, co prowadzi zwykle do ich eliminacji. Własna aktywność zawiera też niekiedy działania niezależne i oryginalne, co może oznaczać zarówno samodzielność umysłu, jak i wznoszenie się ponad przeciętność w sensie tworzenia wartości intelektualnych i moralnych, lub też – świadczy o reprezentowaniu takich form zachowań, które są społecznie szkodliwe, ale przy których jednostka trwa nie ulegając korekcyjnym wpływom otoczenia. Zwykle jednak ludzie, i to nie tylko w okresie kształtowania się ich osobowości, ale również w pełni psychicznie dojrzali, zyskują nowe poglądy, a ich postawy ulegają pewnym przemianom. Nie są to więc na ogół struktury sztywne, aczkolwiek ich podatność na wpływy jest ograniczona i niejednakowa, nadto różnią się m. in. stopniem generalizacji. Oznacza to, że niektóre postawy są wyznacznikami działania tylko w określonych sytuacj’ach. Na przykład ktoś przejawia wobec swoich dzieci wyraźną dbałość, okazuje im pomoc i troszczy się o ich sprawy. Nie wynika jednak z tego jeszcze, że charakteryzuje go „ogólna postawa opiekuńcza”. Ten sam człowiek bowiem może dać się poznać jako mało wrażliwy na los wielu innych osób pozbawionych dostatecznej opieki.
Poszczególne postawy właściwe określonej jednostce łączą się zwykle w zespoły, których stopień spójności zdaje się być uzależniony od dominującej roli postawy wyróżniającej się znaczną trwałością i wysokim stopniem generalizacji. Przy takim rozumieniu postaw, przyjmują one na siebie znaczenie tradycyjnie łączone z pojęciem charakteru. Charakterologia wyrosła z nauki ó moralności związała silnie ze słowem charakter tendencję do oceny jego walorów. To normatywne podejście zaciążyło zbytnio na tym terminie, który po części z tych względów zaczął stopniowo znikać ze słownictwa psychologicznego. Równocześnie uległy rozwojowi i umocnieniu koncepcje opisujące zachowanie człowieka w terminach takich, jak: potrzeby, motywy i postawy.
Leave a reply