Regulacyjne funkcje osobowości

To co powiedziano w poprzednim rozdziale o funkcjonowaniu osobowości wymaga uzupełnienia o istotne informacje. Jeżeli w osobowości widzimy strukturę, która zapewnia organizację, spójność i ukierunkowanie zachowania człowieka, to pojawia się pytanie, jakie zasady ogólne leżą u podstaw regulacyjnej funkcji osobowości. Częściową odpowiedź na to pytanie przynosi przejrzyście skonstruowana i przekonywająca hipoteza wysunięta przez J. Reykowskiego. Została ona oparta na dość licznych już dziś faktach zgromadzonych przez psychologię, w tym i na wynikach badań własnych Reykowskiego oraz jego współpracowników.

Przedstawiam ją głównie w oparciu o pracę z 1971 roku. W myśl referowanych poglądów daje się wyróżnić dwa podstawowe typy regulacji. Pierwszy z nich określono jako regulację typu E (od słowa – ego), która występuje m. in. w formie regulacji nastawionej na zabezpieczenie „własnego ja”. To pojęcie „własnego ja”, od dawna znane w psychologii (por. m. in. R. B. Cattell, 1965, s. 71-75 i iii.), zostało użyte w szerokim znaczeniu. Mianowicie wchodzą tu w grę nie tylko działania mające na celu zachowanie dobrego mniemania o sobie, ale również wszelkie poczynania zmierzające do utrzymania osiągniętej pozycji, uniknięcia bólu, zapewnienia środków do życia. U niektó- rych osób, a zwłaszcza w pewnych okolicznościach, ta właśnie forma regulacji zdaje się dominować.

Regulacja typu E, lub inaczej egocentryczny wzór zachowania się, przybiera jeszcze inną formę, wyraża ją tetidencja do wzrostu, bądź ekspansji własnego ja. Umocnienie poczucia własnej' wartości (która co prawda dla otoczenia nieraz oznacza nie tyle „wartość” co „ważność”) zostaje osiągnięte na różnej drodze. Między innymi poprzez wywieranie większego niż dotąd wpływu na otoczenie, rozszerzenie zakresu działania, wejście w posiadanie wartościowych przedmiotów itd. Potrzeby wzrostu, znaczenia, dominacji, to pojęcia w psychologii ugruntowane, tyle że zwykle rozpatrywane z różnych punktów widzenia. W koncepcji Rey- kowskiego zostały one ujęte jako jeden z wariantów regulacyjnej funkcji osobowości.