Stan psychiczny człowieka po pozbawieniu snu

W stanach majaczeniowych, np. w przebiegu niektórych chorób infekcyjnych, głębokość zaburzeń świadomości ulega wahaniom. Podobnie u badanych osób, nasilenie zaburzeń świadomości ulegało zmianom i mimo tendencji do ich stopniowego pogłębiania się, występowały, nieregularnie rozłożone w czasie, kilkugodzinne okresy przejaśnienia świadomości. Badany wówczas odzyskiwał częściowo orientację, urojenia były bledsze i pojawiały się wątpliwości co do słuszności własnych podejrzeń, ustępowały też omamy.

Jest uderzające, jak dalece stan psychiczny człowieka zdrowego może zmienić się w następstwie pozbawienia go snu przez kilkadziesiąt godzin. Nie u wszystkich zresztą zmiany te są takie same: u niektórych osób przeważają zaburzenia nie w postaci delirium, lecz przypominające schizofrenię. W tych przypadkach badani wypowiadają urojenia, które zwykle są bardziej zwarte niż w stanach majaczeniowych i niekiedy noszą cechy powiązanego systemu urojeniowego, pózomie logicznego. Występują nadto elementy myślenia magicznego. Wypowiedzi zawierają neologizmy, którym człowiek nadaje swoiste znaczenie, a w zachowaniu innych dostrzega działanie symboliczne i znaki, które bądź wróżą niebezpieczeństwo, bądź są traktowane jako sposób porozumiewania się wrogo nastawionego otoczenia. Próby perswazji, że są to przecież „złudzenia” wywołane brakiem snu, o czym uprzedzano przed podjęciem badań, są na ogół mało skuteczne: „Jak tu wierzyć tym wykrętnym wyjaśnieniom jak ja sam widzę i czuję inaczej…”

Występowanie zaburzeń psychicznych w okresach długotrwałego pozbawienia snu świadczy oczywiście nie tylko o „obniżeniu sprawności intelektualnej”, jak to sugeruje tytuł rozdziału, lecz o zmianach rozleglejszych. Zostały one pokrótce omówione dla uwypuklenia wpływu niedoboru snu, jako jednego z czynników astenizujących, na stan psychiczny. E. L. Bliss, L. D. Clark i C. D. West (1959) mówią wręcz o „patologicznym potencjale” braku snu, podkreślając, że długotrwałe pozbawienie snu zwykle prowadzi do zaburzeń o cechach krótkotrwałej choroby psychicznej, a więc do zaburzeń psychotycznych. L. J. West (wg R. O. Pasnau i in., op. cit.), reprezentując podobne stanowisko, używa określenia „psychoza z pozbawienia snu” (psychosis of sleep deprivation). Nie wszyscy jednak uzyskali analogiczne wyniki. Powszechnie stwierdzano obniżenie sprawności psychicznej w znaczeniu zaburzeń spostrzegania, pamięci, zdolności logicznego myślenia itd., ale nie u każdego z badanych dochodziło do zaburzeń psychotycznych w ścisłym tego słowa znaczeniu.