Dojrzale Superego

Dojrzałe Superego charakteryzuje się tym, że skutecznie działa jako siła otamowująca emocje, pragnienia, impulsy jednostki zgodnie z wzc- rami zachowania obowiązującymi w określonej grupie społecznej, a jednocześnie nie jest zbyt surowe.

Jouard wymienia jako cechy dojrzałego Superego to, że zmusza jednostkę do realizowania celów życiowych i wartości zbieżnych z grupą społeczno-kulturową, w której żyje. Jednostka o dojrzałym Superego ma obraz siebie ugruntowany na rzeczywiście istniejących własnych możliwościach fizycznych i psychicznych. Obraz siebie nie jest zbyt odległy od ideału siebie, a ideał siebie z kolei jest możliwy do urzeczywistnienia w warunkach społecznych, w jakich jednostka żyje (Jouard, 1957, s. 293).

Dojrzałe Superego odznacza się zdaniem Murraya tym, że jednostka, która je posiada, ma ideał siebie nie zawierający komponenty narcystycznej, nie uważa się za wszechpotężną i nie jest zakochana w sobie. Ideał siebie nie jest zbyt wysoki i dzięki temu pozwala skutecznie działać, zamiast paraliżować działanie. .

Dojrzałe, zaintegrowane Superego wyraża się w zachowaniu, w którym jednostka unika nieodpowiedzialnych działań poświęconych tylko własnym przyjemnościom, panuje nad swoim zachowaniem, skrupulatnie przestrzega mówienia prawdy, ma poczucie odpowiedzialności i wypełnia swoje obowiązki. Posiada bardziej rygorystyczną moralność niż przeciętny ogół, nie ulega pokusom robienia czegoś niewłaściwego (Murray, 1953, s. 166, 190).

Przegląd zaprezentowanych tu kilku różnych zespołów cech i reakcji składających się na dojrzałą, dobrze przystosowaną osobowość pokazuje, że cechy te i reakcje odznaczają się przynajmniej czterema specyficznymi właściwościami:

– a) są to cechy, które osiągnęły OPTYMALNY PUŁAP ROZWOJOWY, jaki jest możliwy w warunkach społeczno-kulturowych, w jakich jednostka wychowuje się i żyje,

– b) są to zachowania odznaczające się UMIAREM,

– c) są to zachowania ZGODNE Z OCZEKIWANIAMI najbardziej wartościowych grup społeczno-kulturowych, wśród których jednostka żyje,

– d) są to cechy, które umożliwiają SKUTECZNE I SPRAWNE działanie w tych warunkach kulturowo-społecznych, w jakich jednostka żyje.

Specyficzność zespołów zachowań, które są charakterystyczne dla osobowości niedojrzałej, źle przystosowanej, niesprawnie funkcjonującej. W ustalaniu zachowań charakterystycznych dla osobowości niedojrzałej, źle przystosowanej, niesprawnie funkcjonującej napotyka się trudności równie duże co przy ustalaniu zachowań „normalnych”, „dojrzałych”. Współcześnie istnieje wiele różnych „kryteriów” niedojrzałości, złego przystosowania, niesprawnego funkcjonowania. Kryteria te stosują autorzy pracujący w dziedzinie psychologii społecznej, pedagogiki, psychologii klinicznej, psychiatrii, socjologii. Kryteria te nie są jasne, podziały zachowań dobrze – źle przystosowanych, dojrzałych – niedojrzałych z reguły nie są rozłączne.

Ustalanie zespołu zachowań określonych jako „osobowość niedojrzała”

Ustalanie zespołu zachowań określonych jako osobowość niedojrzała jest stosunkowo łatwe, kiedy oceniamy to, co najogólniej określa się jako uzdolnienia i życie uczuciowe człowieka. Prawie każdy podręcznik psychologii rozwojowej podaje przypadające na poszczególne lata objawy charakterystycznych faz rozwoju motoryki, pamięci, uwagi, postrzegawczości, myślenia, pobudliwości emocjonalnej, „dojrzałości” emocjonalnej.

Kiedy badamy człowieka dorosłego i stwierdzamy u niego określony poziom rozwoju zdolności, możemy dość dokładnie określić, czy jego rozwój jest „dojrzały”, czy niedojrzały, a nawet w jakim stopniu niedojrzały. Taki np. jak u dziecka trzynastoletniego, jak u dziecka 5-6-letnie- go czy jeszcze niższy.

Kłopoty zaczynają się wtedy, gdy chcemy określić dojrzałość innych cech osobowości, np. potrzeb psychicznych, obrazu siebie, mechanizmów obronnych, postaw. Określenia tego, co jest „dojrzałe” względnie „niedojrzałe” w osobowości dorosłego człowieka, często dokonują autorzy zajmujący się osobowością i przystosowaniem ze „szkół” psychoanalitycznych. W pracach tych autorów znajdujemy etapy rozwoju poszczególnych elementów struktury osobowości: popędów, mechanizmów obronnych, charakterów.

Umiejscowienie zachowań człowieka dorosłego na określonym etapie rozwoju pozwala ocenić stopień dojrzałości tego zachowania. Im zachowanie pochodzi z wcześniejszych warstw rozwoju osobowości, tym jest mniej dojrzałe.

I tak, najbardziej prymitywne są np. reakcje agresywności w postaci dzikiego ataku, reakcje lęku o. charakterze panicznym, reakcje seksualne w postaci masturbacji skojarzone z prymitywnym ekshibicjonizmem w postaci obnażania narządów rozrodczych, ponieważ są to reakcje występujące w trzech pierwszych latach życia dziecka.

Podobnie niedojrzałe są reakcje nadmiernej bierności, zależności, szukania opieki i oparcia, ponieważ są to reakcje „typowe” dla okresu rozwoju przypadającego na pierwszy rok życia.

Ustalanie zespołu zachowań określonych jako „osobowość niedojrzała” cz. II

Równie niedojrzałe są reakcje chronicznej wrogości wobec autorytetu, nieopanowanej impulsywności, niecierpliwości, dążenie do ciągłego- współzawodnictwa z innymi, ponieważ należą do etapów rozwoju tzw. fallicznego, przypadającego na lata 3–5.

Jeżeli patrzymy na osobowość człowieka pod kątem tego, czy ujawnia on potrzeby, właściwości obrazu siebie, formy reakcji emocjonalnych z WCZEŚNIEJSZYCH stadiów rozwojowych, to oceniamy osobowość pod kątem jej dojrzałości i mówimy o osobowości dojrzałej względnie niedojrzałej.

Jeżeli patrzymy na osobowość jednostki pod kątem tego, czy jej nawyki, potrzeby, właściwości obrazu siebie, formy ekspresji reakcji emocjonalnych SĄ ZGODNE Z TYM, CZEGO GRUPA SPOŁECZNA OD NIEJ OCZEKUJE I WYMAGA, to mówimy o osobowości DOBRZE PRZYSTOSOWANEJ, jeżeli zachowanie jednostki jest zgodne, i o osobowości ŻLE PRZYSTOSOWANEJ, jeżeli zachowanie jednostki jest niezgodne z tym, czego grupa społeczna od niej oczekuje.

W większości wypadków jest tak, że potrzeby, reakcje emocjonalne, obraz siebie – dojrzałe są jednocześnie cechami dobrze przystosowanej osobowości. Pełny rozwój osobowości może nastąpić tylko w grupie społecznej, przy realizacji tego, czego grupa społeczna od człowieka wymaga.

W pracach autorów zajmujących się problemem niedojrzałej, źle przystosowanej osobowości natrafiamy na opisy wielu różnych zespołów reakcji składających się na to, co nazywają oni niedojrzałą osobowością, trudnościami przystosowania, osobowością niesprawnie funkcjonującą czy trendami neurotycznymi. Wiele opisów takiego zachowania zamieszczają autorzy znanej książki Principles ol Abnoimal Psychology – Maslow i Mittelman.