Cechy schizotymiczne oraz cyklotymiczne stanowią dwa przeciwległe bieguny jednego wymi aru osobowości, a właściwie wiązki wymiarów. Określenie wymiar, używane przez wielu psychologów opisujących osobowość, staje się przydatne, zwłaszcza gdy zachodzi np. potrzeba nie tylko stwierdzenia obecności jar kiejś cechy lub jej braku, i nie tylko stopnia jej nasilenia, ale nadto wskazania, że im intensywność danej cechy jest mniejsza, tym wyraźniej zaznacza się cecha przeciwstawna. Takie zależności zachodzą w przypadku wymiaru schizotymia – cyklotymia, introwersja – ekstrawersja i szeregu innych.
Z dwubiegunowym ujmowaniem poszczególnych cech osobowości spotykamy się również u G. Heymansa i E. Wiersmy, psychologów holenderskich, którzy w pierwszych dwóch dziesiątkach lat tego wieku skonstruowali typologię opartą na wynikach roz- ległych badań ankietowych. Była to pierwsza próba odejścia od czysto intuicyjnych charakterologii XIX wieku. W oparciu o zebrany materiał wyodrębniono 8 typów. Zasada klasyfikacji polegała, jak podaje J. Nuttin (1968), a za którym przytoczono i inne dane dotyczące typologii Heymansa i Wiersmy, na ugrupowaniu osób według ich przynależności do określonego bieguna każdego z trzech głównych wymiarów. Za wymiary takie uznano: emocjonalność – nieemocjonalność, aktywność – nieaktywność oraz przewagę funkcji pierwotnej – przewagę funkcji wtórnej. Dla dalszych rozważań nie jest istotna charakterystyka poszczególnych typów, natomiast wskazanie, że w omawianej typologii posłużono się pojęciem wymiaru osobowości. „Nieemocjonalność jest charakterystyką pozytywną w równym stopniu co emocjonalność mimo negatywnej formy słowa. Wymiar emocjonalność – -nieemocjonalność określa się w zależności od częstości i intensywności reakcji emocjonalnych w stosunku do wagi wywołujących je sytuacji. Wymiar aktywność-nieaktywność – w zależności od wielości i energii działań, z uwzględnieniem wagi obiektywnych pobudek, jakie skłaniają do działania” (J. Nuttin, op. cit., s. 134: podkr. J. N.).
Poniżej, również przykładowo, omówiono pokrótce dwa wymiary osobowości, które H. J. Eysenck, czołowy przedstawiciel szkoły, londyńskiej i oryginalny kontynuator tradycji Ch. S. Spear- mana, !przyjmuje za wymiary podstawowe (H. J. Eysenck, 1947, 1960 a, 1960 b: por. również G. S. Claridge, 1967 oraz W. Rogiń- ska, 1970). Są to: ekstrawersja – introwersja (Extraversión – Intraversión) oraz stałość, tj. stabilność emocjonalna – niestałość (Stability – Instability). Niestałość rozumiana jest jako nadmierna pobudliwość emocjonalna i podatność do reakcji nerwicowych w sytuacjach trudnych. Ten biegun wymiaru często nazywany jest neurotycznością (neuroticism) lub nerwowością (por. rozdz. X, § 4).
Leave a reply