Category Medycyna

Cechy schizotymiczne oraz cyklotymiczne stanowią dwa przeciwległe bieguny jednego wymi aru osobowości, a właściwie wiązki wymiarów. Określenie wymiar, używane przez wielu psychologów opisujących osobowość, staje się przydatne, zwłaszcza gdy zachodzi np. potrzeba nie tylko stwierdzenia obecności jar kiejś cechy lub jej braku, i nie tylko stopnia jej nasilenia, ale nadto wskazania, że im intensywność danej cechy jest mniejsza, tym wyraźniej zaznacza się cecha przeciwstawna. Takie zależności zachodzą w przypadku wymiaru schizotymia – cyklotymia, introwersja – ekstrawersja i szeregu innych.

Podobne sugestie nasuwa praca, której autorzy (E. S. Paykel, B. A. Prusoff i E. H. Uhlenhuth, 1971) zajęli się konstrukcją, i zastosowaniem „skali wydarzeń życiowych”. Badanych proszono o określenie w jakim stopniu (w punktach od 0 do 20) każde z tych wydarzeń (których pełna lista obejmuje 61) jest wydarzeniem wytrącającym z równowagi, denerwującym. Zwraca uwagę, że określenie „stress” odnoszone jest głównie do wydarzeń uznanych za wyraźnie niekorzystne lub traumatyżujące (catastrophic gvents).

Człowiek twórczy, obojętne malarz, pisarz, aktor, naukowiec, architekt czy rzemieślnik z prawdziwego zdarzenia, na ogół nie potrafi rozwiązać właściwych sobie problemów, zwłaszcza trudnych problemów, pozostając w stanie pełnej stabilności emocjonalnej, jakby powiedział Eysenck, miłego odprężenia i spokojnego czuwania. Tak od biedy można układać zamek z klocków mając wzór przed oczami lub pisać okolicznościowy referat, który już autora przyprawia o ziewanie. Próby jednak uporania się z jakimś autentycznym problemem naukowym, literackim, odnajdywanie poprzez mozolną pracę, niepowodzenia i rozterki trafnej koncepcji twórczej, są działaniami, które wyzwalają stan emocjonalnego napięcia, nierzadko przykrego, niepokój – a również reakcje chaotyczne, niecelowe, świadczące o dezorganizacji zachowania. Poszukiwanie, nieodłącznie związane z pracą twórczą, prowadzi czasem do przelotnych, ale zupełnie wyraźnych natręctw i zaskakujących dla otoczenia reakcji, w czym przejawiać się może niedostrzeganie problemów codziennego życia.

Sytuacje trudne bywają uznawane za takie właśnie bez każdorazowego badania relacji między podmiotem a czynnikami zewnętrznymi (układem bodźców). Przyjmuje się np., że rozmowa z dyrektorem instytucji, dla młodego człowieka, który pragnie podjąć w niej pracę, jest sytuacją trudną, podobnie jak dla ucznia deklamacja wiersza wobec zgromadzonych nauczycieli i rodziców. Postępowanie takie, tj. uznawanie niektórych sytuacji za trudne na podstawie znajomości czynników zewnętrznych, choć po części usprawiedliwione względami praktycznymi, kryje w sobie obawę popełnienia błędu. To postępowanie jednak nie świadczy na ogół o niedocenianiu uwarunkowań subiektywnych, właściwości jednostki przeżywającej określoną sytuację, lecz jest oparte na milcząco przyjętym lub jasno wypowiedzianym założeniu, że ludzie należący do tego samego środowiska lub (i) pełniący podobną rolę społeczną, np. ucznia, matki, żołnierza, pacjenta, posiadają zbliżone potrzeby, cele i schematy poznawcze.

Przedstawione powyżej zmiany sposobu zachowania, ukazujące tego samego człowieka jakby w dwóch różnych postaciach, przypominają fantastyczną opowieść Edgara Poego o Williamie Wilsonie. Bohater Poego to wszak dwie krańcowe różne sylwetki psychiczne, dwie krańcowo różne osobowości, Temat ten, wdzięczny dla opowieści niezwykłych, pociągnął również R. L. Stevenso- na, dla którego William Wilson stał się pierwowzorem dra Jekylla i Mr Haydego.

Terminem nerwica określa się zaburzenia czynnościowe a zarazem psychopochodne, tj. spowodowane przede wszystkim czynnikami psychicznymi. U podłoża nerwic nie występują zmiany w strukturze tkanek i narządów. W tym znaczeniu zaburzenia nerwicowe są czynnościowe, w przeciwieństwie do zaburzeń powstałych na podłożu zmian organicznych'.

Interesujące badania nad wpływem braku snu popołudniowego na sprawność pilotów odbywających loty nocne, przeprowadzili ostatnio autorzy polscy P. Boesler i J. Ignatiuk (1972). Pilot, który ma odbyć najbliższej nocy lot, wykonuje czynności przygotowawcze od rana przez cztery lub więcej godzin. Czynności te są nużące i po obiedzie przewiduje się sen trwający około trzech godzin. Postępowanie tego rodzaju podejmowane jest w przekonaniu, że sen popołudniowy zapobiega senności oraz zmniejsza zmęczenie podczas lotu nocnego.

Rozumowanie pacjenta – którym może być również człowiek w pełni zdrowy – oceniającego stan swego organizmu, przebiega nieco inaczej. Pacjent korzysta z posiadanych (1) informacji ogólnych o zdrowiu i chorobach. Źródłem tych wiadomości są publikacje popularnonaukowe, doniesienia w prasie, wypowiedzi lekarzy itd. Pacjent opiera się nadto na (2) informacjach dotyczących bezpośrednio aktualnego stanu jego organizmu, a pochodzących od lekarzy, innych pracowników służby zdrowia, członków rodziny, znajomych. Istotną rolę odgrywa następne ogniwo (w przypadku lekarza są to wyniki badań obiektywnych): (3) pacjent mianowicie bierze pod uwagę wyniki własnych obserwacji nad stanem swego organizmu, uwzględniając ewentualne dolegliwości, np. bóle o różnym nasileniu, umiejscowieniu i czasie trwania lub doznania ustrojowe (cenestezyjne) pochodzące z narządów wewnętrznych, mięśni i stawów a wpływające na „ogólne samopoczucie” (generał body feeling). Podobnie jak w rozumowaniu lekarza następuje teraz (4) zebranie i (5) interpretacja ogółu danych, co prowadzi do uznania siebie za zdrowego lub chorego, z (6) ewentualną supozycją co do rodzaju choroby. Stenback wskazuje również na istotny wpływ wyobrażeń człowieka o chorobie i zdrowiu oraz o roli społecznej jednostki zdrowej i chorej, na ostateczną treść „diagnozy” pacjenta.

To co powiedziano w poprzednim rozdziale o funkcjonowaniu osobowości wymaga uzupełnienia o istotne informacje. Jeżeli w osobowości widzimy strukturę, która zapewnia organizację, spójność i ukierunkowanie zachowania człowieka, to pojawia się pytanie, jakie zasady ogólne leżą u podstaw regulacyjnej funkcji osobowości. Częściową odpowiedź na to pytanie przynosi przejrzyście skonstruowana i przekonywająca hipoteza wysunięta przez J. Reykowskiego. Została ona oparta na dość licznych już dziś faktach zgromadzonych przez psychologię, w tym i na wynikach badań własnych Reykowskiego oraz jego współpracowników.

Niektóre koncepcje osobowości, np. teoria motywacji A. H. Maslowa (.1954, 1964), przyznają główne miejsce potrzebom pośród czynników zaliczanych do elementów tworzących strukturę osobowości. W myśl poglądów Maslowa potrzeby- szeroko uwzględniane i przez innych psychologów zajmujących się osobowością (por. m. in. H. A. Murray, 1938, 1964) – tworzą układ hierarchiczny. Obejmuje on zarówno podstawowe potrzeby biologiczne, jak i potrzeby wyższego rzędu, które również są źródłem aktywności i wpływają na kierunek działania. Nie każda jednak potrzeba może zawsze dojść do głosu. U człowieka głodnego i daremnie od dawrta poszukującego pożywienia, milkną pozostałe potrzeby, a w każdym, razie ich rola motywacyjna znacznie maleje, co odpowiada znanej prawdzie: primum vivere, deinde philosophari. Podobnie {»czucie poważnego zagrożenia przysłania cele wyodrębnione w dążeniu do zaspokojenia potrzeb wyższych. Tak więc na ogół dopiero po zaspokojeniu podstawowych potrzeb biologicznych dochodzą do głosu potrzeby przynależności i miłości, potrzeby szacunku, poznawcze, estetyczne i wreszcie potrzeby sa- mourzeczywistnienia. Nie oznacza to jednak, że układ hierarchiczny potrzeb jest stały. Stała według Maslowa jest ogólna tendencja: od potrzeb podstawowych do „najwyższych” (tj. samo- urzeczywistnienia), ale miejsce określonej potrzeby w stosunku do- pozostałych nie zawsze jest takie samo. Ludzie też różnią się, że tak rzec, bogactwem potrzeb wyższych, tj. ich rodzajem i stopniem rozwoju.

Głównym przedmiotem tego podrozdziału są zmiany zachowania występujące w przebiegu lekkich napadowych stanów hipoglikemicznych, które nadal będą określane użytym już skrótem (LNSH). Objawy LNSH to nie tylko pocenie się, drżenie rąk, bicie serca i inne tzw. objawy wegetatywne, ale również w części przypadków wzmaganie się drażliwości i skłonność do wygórowanych reakcji emocjonalnych. Niekiedy hipoglikemia przypomina stany lekkiego upicia alkoholowego, mianowicie gdy wśród objawów hipoglikemii dominuje niepokój ruchowy i słowny, a nadto zaznacza się upośledzenie orientacji oraz sprawności ruchowej. Stany hipoglikemiczne mogą również naśladować wiele innych nieprawidłowości, zwłaszcza o symptomatologii neuropsychiatrycznej (por. m.in. R. H. Williams, 1964: M. Jarosz, 1967b).

Dla jednostki, u której dominują potrzeby ochronne, a więc regulacja nastawiona na zabezpieczenie stanu posiadania, swoistym niejako stanem emocjonalnym jest poczucie zagrożenia, by ' nie stracić tego, co zostało zdobyte, by nie stracić stanowiska,. zaufania, sympatii. To poczucie zagrożenia prowadzić może do agresywnych form obrony, przejawiając się w postaci wygórowanych reakcji emocjonalnych, drażliwości, gniewliwości itp. Ludzi, dla których charakterystyczne jest dominowanie potrzeb ochronnych, określa się – jak na to wskazuje Reykowski – jako „lękliwych, nieśmiałych, wycofujących się, niepewnych, nastawionych obronnie lub jako złośliwych, agresywnych, podejrzliwych, nieufnych”.

Reakcje potrzeby poniżania się wyrażają się w biernym poddawaniu się działaniu sił zewnętrznych, w akceptacji kary, nagany, krytycyzmu. Potrzeba ta przejawia się w wyrzekaniu się czegoś, w fatalistycznej rezygnacji, przyznawaniu się do błędów, niższości, robieniu źle. W wyznawaniu grzechów, ganieniu, pomniejszaniu siebie.