Category Medycyna

Umiejętność wglądu w siebie jest to umiejętność widzenia siebie pośredniego między tym, czym człowiekowi wydaje się, że jest, a tym, jaki obraz mają o nim inni ludzie. Symptomem, po którym możemy poznać, że człowiek ma wgląd w siebie, jest unikanie przez niego rzutowania własnych wad na innych ludzi oraz brak przypisywania coraz to innym ludziom cech i reakcji osobowości, których sam u siebie nie aprobuje.

W stanach majaczeniowych, np. w przebiegu niektórych chorób infekcyjnych, głębokość zaburzeń świadomości ulega wahaniom. Podobnie u badanych osób, nasilenie zaburzeń świadomości ulegało zmianom i mimo tendencji do ich stopniowego pogłębiania się, występowały, nieregularnie rozłożone w czasie, kilkugodzinne okresy przejaśnienia świadomości. Badany wówczas odzyskiwał częściowo orientację, urojenia były bledsze i pojawiały się wątpliwości co do słuszności własnych podejrzeń, ustępowały też omamy.

Opis „czystych” temperamentów wyodrębnionych przez Kretschmera przynosi jakby idealne sylwetki (portrety) psychiczne. Idealne w tym znaczeniu, że odpowiadają one w pełni pojęciu każdego z temperamentów tej typologii. Innymi słowy, sylwetki te stanowią konstrukcje teoretyczne, z których każda jest zestrojem charakterystycznych cech występujących bardzo wyraźnie. I tak otrzymano portret schizotymika (podobnie jak i cykloty- mika), a właściwie nie jeden – lecz trzy. Kretschmer bowiem dokonał podziału podstawowych temperamentów (schizotymicz- nego i cyklotymicznego) przyjmując jako kryterium nastrój oraz uczuciowość. Ta ostatnia, u schizotymików, przebiega od znacznej wrażliwości uczuciowej do chłodu uczuciowego tworząc tzw. proporcję psychestetyczną. Otóż ten podział temperamentu schi- zotymicznego na dalsze warianty doprowadził do wyosobnienia temperamentu hiperestetycznego, pośredniego oraz anestetyczne- go. Właściwości hiperestetyczne to przede wszystkim wrażliwość uczuciowa, zdolność odbierania sztuki, a również mała odporność wobec codziennych trudności życiowych i drażliwość. Schizotymików o cechach anestetycznych znamionuje chłód uczuciowy, „zimna nerwowość”, zawężenie zainteresowań do spraw własnych, wytrwałość w działaniu lub wręcz zacięty upór i skłonność do” pedanterii. Temperament schizotymiczny, ogólnie biorąc, „….odznacza się skłonnością (…) do zatapiania się w sobie, do wytworzenia ściśle odgraniczonej indywidualnej sfery, wewnętrznego, obcego rzeczywistości świata marzeń, idei lub zasad, zdecydowanego przeciwieństwa pomiędzy jaźnią a światem zewnętrznym, z obojętnym lub uczuciowo zabarwionym uchylaniem się od kontaktu z masą bliźnich lub z chłodnym przebywaniem wśród nich, bez interesowania się nimi i potrzeby wewnętrznego powiązania” (E. Kretschmer, 1958, s. 217).

Zbierając wyniki uzyskane przez poszczególne osoby w teście Kraepelina, nasuwa się wniosek, że lekka hipoglikemia może znacznie upośledzić sprawność wykonywania prostych działań, arytmetycznych, a w każdym razie dodawania. Natomiast wypowiedzi badanych pozwalają sądzić, że przejściowemu zaburzeniu ulega zdolność szybkiego odtwarzania niektórych informacji (prostych i dobrze utrwalonych). Tok myśli jest zwolniony, zaznaczają się też elementy myślenia rozbieżnego. W stanie hipoglikemii trudność sprawia trwałe ukierunkowanie działania, ulega ono, zwłaszcza chwilami, rozproszeniu.

W użyciu pozostaje szereg terminów, które są stosowane na oznaczenie ogółu lub niektórych sytuacji trudnych. Są. to zwłaszcza takie określenia jak frustracja i stress. Słowa te zyskały znaczną, popularność, tzn. że przeniknęły do języka potocznego i są używane na co dzień i to uderzająco często. Toteż bodaj łatwiej uniknąć pewnych życiowych trudności lub niejedną z nich pokonać, niż uwolnić się od stałego dopływu informacji o „stressach współczesnego życia”. Wydaje się z kolei, że należy przeciwstawiać się domniemaniu o wszechobecności stressów i to rozumianych wyłącznie jako szkodliwe naciski, niebezpieczne zagrożenia i zadania przekraczające możliwości jednostki. Fałszywą sugestię zawiera zdanie, że człowiek jest stale narażony na sytuacje trudne, fałszywą, gdyż sugeruje negatywne właściwości ogółu sytuacji trudnych. Tymczasem z uzasadnieniem można stwierdzić, że rola ich w życiu człowieka jest różna, od wyraźnie szkodliwej do korzystnej. Wpływ sytuacji trudnych na zachowanie człowieka omówiono po części w rozdz. następnym, a w rozdz.-XIV zatrzymano się głównie nad pozytywnym oddziaływaniem sytuacji trudnych na stan psychiczny.

Niekiedy, w życiu codziennym, np. małżeńskim, bywa i tak, że po sprzeczce, przykrej dla obu stron, ona jest bliska płaczu, a on, „istota bez serca”, idzie do kuchni objadać się. Takie jednak zachowanie nie zawsze świadczy o gruboskórności: posiłek może przywrócić równowagę ducha, jeżeli silna emocja wywołała hi- poglikemię i ten właśnie odczyn hipoglikemiczny przemawia za tym, że konflikt nie był dla „nieczułego” męża obojętny.

Rzecz jasna, że udzielenie twierdzących odpowiedzi nawet na większość pytań nie świadczy o żadnej chorobie. Uzasadnia jedynie przypuszczenie, że być może doznawane przelotnie drobne dolegliwości są spowodowane krótkotrwałymi stanami niedocukrzenia krwi. Potwierdzenie tego przypuszczenia, w wyniku uzupełniających badań, skłania do ewentualnych zmian w dotychczasowej diecie (por. s. 182-183).

Zbliżone stanowisko, w tym znaczeniu, że ujmuje ono czynniki zewnętrzne sytuacji trudnych w ścisłym powiązaniu z właściwościami jednostki, charakteryzuje koncepcję sytuacji trudnych wysuniętą przez T. Tomaszewskiego (1965). Zdaniem Tomaszewskiego sytuacje trudne dotyczą przede wszystkim czynności człowieka, a te przebiegają w określonych warunkach wywierających wpływ, różniący się rodzajem i nasileniem oddziaływania, na przebieg czynności. Sytuacja trudna, zgodnie z tym stanowiskiem, ma miejsce wówczas, gdy zachodzi brak dostosowania między potrzebami (lub zadaniami) jednostki, czynnościami podejmowanymi przez nią w dążeniu do zaspokojenia potrzeby (rozwiązania zadania) oraz warunkami, w jakich czynność przebiega.

Napięcie mięśni to KURCZENIE się mięśnia pod wpływem impulsów nerwowych, płynących z określonych centrów układu nerwowego. W czasie wysyłania określonych impulsów nerwowych z określonych centrów sterujących pracą mięśni i różnych organów naszego ciała przez włókna nerwowe łączące te centra z mięśniami przebiega bardzo słaby prąd elektryczny, którego natężenie można mierzyć. Zatem mięsień znajdujący się w stanie napięcia to mięsień z większym natężeniem prądu we włóknach nerwowych sterujących mięśniem.

Potrzeba ta wyraża się w tendencjach do dominowania nad innymi, nieliczenia się z innymi i kierowania się jedynie własnym interesem. Osoba ujawniająca tę potrzebę wyraża ją w formie poświęcania się jakiejś sprawie, obowiązkowi. Dzięki temu może wywierać naciski na innych ludzi. Charakterystyczny dla tej potrzeby jest brak respektu dla innych, dla ich godności, indywidualności, dla ich uczuć. Liczy się tylko podporządkowanie innych sobie.

Zastrzeżenia, jakie wyrażają powyższe pytania, nie świadczą rzecz jasna, że psycholog, który podejmuje trudne zadanie opisu czyjejś osobowości, nie liczy się z ograniczoną przydatnością pojęcia cechy (wymiaru) osobowości. Uwzględnia tę okoliczność i podejmuje kroki, by stwierdzenia swoje uściślić. Już same mer tody jakimi się posługuje, skonstruowane są nieraz w sposób umożliwiający uzyskanie wielostronnych informacji. Niektóre kwestionariusze np, zawierają pytania uwzględniające szereg różnych sytuacji i terenów działania, w których określona cecha może się przejawić. Dotyczy to m. in. kwestionariusza skonstruowanego przez F. i G. W. Allportów, a służącego d-> badania wymiaru: przewaga – podporządkowanie się. Zawiera on kilkadziesiąt pytań. Pytania te pozwalają na zorientowanie się czy i w jakiej mierze wybrana cecha przejawia się w różnych okolicznościach, 'm, in. w przebiegu zawodów sportowych, na przyjęciu, w sprzeczce z sprzedawcą, wobec zbiórki na jakiś cel, w klasie szkolnej, w czasie czekania w kolejce, na sali wykładowej, gdy prelegent zachęca do zabrania głosu w dyskusji, wobec wypadku, któremu ktoś właśnie uległ itd.

Ekstrawersję i introwersję traktuje Eysenck jako nadczynniki o istnieniu określonego nawyku stanowią liczne reakcje specyficzne występujące w różnych sytuacjach konkretnych. Stykamy się. tu więc ze spojrzeniem na osobowość jako na organizację hierarchiczną, w której konstrukcją scalającą jest typ osobowości.

Próbując w końcowej części rozdziału (§ 10 i 11) ustosunkować się do zagadnienia funkcjonowania osobowości, uwagi te poprzedzono krótkim omówieniem potrzeb i motywów działania (§ 7) oraz postaw (§ 8). Należy jednak również podnieść kwestię roli procesów poznawczych. Bez dostatecznego ich uwzględnienia nie jest możliwe zrozumienie funkcji osobowości ani procesu jej formowania się. Że jednak w pierwszych rozdziałach stosunkowo dużo miejsca poświęcono procesom poznawczym, rozpatrywanym zresztą pod różnym kątem i nie w formie usystematyzowanego wykładu, to obecnie ograniczono się do podkreślenia” ich znaczenia w obrębie dynamicznej struktury osobowości, z powołaniem się na poprzednie uwagi. I tak w rozdz. III (§1) zatrzymano się nad sprawą spostrzeżeniowego poznania świata i czynników warunkujących treść spostrzeżeń. Rozdz. V, w całości, poświęcono omówieniu schematów poznawczych, poprzedzając te rozważania uwagami na temat poglądów i ich genezy. Niektóre właściwości myślenia, choć specyficzne, były przedmiotem rozdz. VI.