Category Medycyna

Niedojrzałość przejawia się również w snuciu nierealnych planów i w domaganiu się ich szybkiej realizacji. Osobnik emocjonalnie niedojrzały musi mieć natychmiast to czego pragnie, na- wo. I oczywiście nie poprzez łączenie w większe zespoły odrębnie uformowanych poglądów, postaw i motywów. Człowiek zyskuje, w toku rozwoju psychicznego, zdolność kontroli i kierowania własnym postępowaniem. Dochodzi do tego m. in. w następstwie wytworzenia się i ugruntowania jego obrazu świata i siebie, oraz w wyniku naśladowania skutecznych działań innych ludzi. Ważna rola przypada tu również nabywaniu umiejętności sprawnego działania mimo znacznego napięcia emocjonalnego, a także – uczeniu się powściągania swych reakcji emocjonalnych i wyrażania ich w sposób społecznie akceptowany. To zyskanie umiejętności modulowania reakcji emocjonalnych uzależnione jest z- kolei od szeregu czynników, a pośród nich od właściwości temperamentu, norm regulujących stosunki międzyosobowe w danym środowisku oraz od stopnia ich internalizacji. Rozwój mechanizmów kontroli postępuje również wraz z nabywąpiem i pogłębianiem umiejętności czekania na zaspokojenie niektórych potrzeb i rezygnowania z zamierzeń mniej istotnych, jeżeli odsuwają one człowieka od zasadniczych celów. I tu, jak poprzednio, dochodzą do głosu czynniki temperamentalne, a nadto poziom sprawności intelektualnej i zyskane dotąd doświadczenie, m. in. w zakresie pokonywania trudności wymagających długotrwałego ze- środkowania aktywności na określonym przedmiocie. Tak więc proces wytwarzania się mechanizmów kontroli jest nie tylko złożony, ale posiada wieloczynnikową genezę.

Treść kilku ostatnich stron miała za zadanie poparcie sformułowanego wcześniej poglądu, że do słów „sytuacja stressową”, które obejmują rozległą klasę zjawisk, od codziennych trudności do sytuacji zagrażających życiu lub udaremniających realizację najważniejszych dążeń jednostki, przylgnęło znaczenie odnoszone z uzasadnieniem tylko do krańca tego kontinuum. A katastroficzna wizja sytuacji stressowej, którą przeżyliśmy na ostatnich stronach, traci na szczęście trochę ze swej deprymującej grozy. Okazuje się bowiem, że nawet niektórzy z wymienionych autorów, w istocie nie utożsamiają sytuacji stressowych z sytuacjami uszkadzającymi, skrajnie zagrażającymi, wzbudzającymi panikę itp. Na przykład Cofer i Appley, w dziele co dopiero cytowanym, stwierdzają (s. 379), że „…każdy bodziec (nawet najsłabszy) może w pewnych warunkach stanowić stressor psychologiczny (np. kapanie wody z nieszczelnego kranu w środku nocy)”. Intencją tej uwagi jest podkreślenie znaczenia, jakie należy łączyć ze sposobem spostrzegania przez jednostkę czynników sytuacyjnych, ale zarazem podany przykład dość trudno pogodzić z charakterystyką stressu wysuniętą przez Cofera i Appleya. J. Reykowski (1969, s. 156) charakteryzując sytuacje stressowe jako „warunki przekraczające stopień »dopuszczalnego obciążenia«” podaje przykłady sytuacji stressowych. Wśród wymienionych sytuacji są takie, które zakłócają działanie: człowiek pragnie naprawić radio, ale nie może nigdzie dostać odpowiedniej lampy, ktoś inny chce napisać list, ale właśnie gdzieś zagubił pióro, spieszę się, a muszę czekać w kolejce. Po tego rodzaju przykładach pojawia się zrozumiała i słuszna uwaga, że niektóre sytuacje stressowe występują w życiu człowieka bardzo często, „przeszkadzają w niewielkim tylko stopniu i giną bezpowrotnie…”. Wydaje się jednak, że sytuacje przeszkadzające tylko w niewielkim stopniu, i to trwające krótko, nie przekraczają dopuszczalnego obciążenia.

Dubos przytacza dane i pomiary, z których wynika, że trener, którego wioślarze walczyli w regatach, ujawnił równie wielkie symptomy napięcia fizjologicznego co jego podopieczni wykonujący olbrzymi wysiłek.

W poprzednim podrozdziale omówiono niektóre właściwości lekkich stanów hipoglikemicznych występujących przede wszystkim u ludzi zdrowych, choć skłonnych do reagowania hipoglikemią na różne czynniki. I tak, jak wiadomo, LNSH pojawiać się mogą po błędach dietetycznych (por. s. 170), w przypadku długich 12 Psychologia i psychopatologia przerw między posiłkami, pod wpływem czynników wyzwalających stan emocjonalnego napięcia i in. Nie zawsze jednak objawy hipoglikemii są takie same. Czasem dominują zmiany zachowania i drażliwość (co opisano w § 3), w innych przypadkach na plan pierwszy wysuwa się przemijające obniżenie sprawności intelektualnej. Badania eksperymentalne, nieliczne zresztą, nad wpływem hipoglikemii na wyniki uzyskiwane w niektórych testach psychologicznych, przybliżają poznanie zmian sprawności intelektualnej w lekkiej hipoglikemii.

MECHANIZM OBRONNY jest według Laughlina specyficznym obronnym procesem, operującym poza świadomością, z którego człowiek NIE ZDAJE SOBIE SPRAWY. Jest to AUTOMATYCZNIE i NIEŚWIADOMIE podejmowane DZIAŁANIE, zmierzające do ROZŁADOWANIA EMOCJONALNEGO NAPIĘCIA, ROZWIĄZANIA KONFLIKTU oraz ZMNIEJSZANIA LĘKU. Działanie to jest sterowane przez Ego z chwilą, kiedy człowiek znajdzie się w sytuacji, z której wyraźne zdanie sobie sprawy jest dla niego nie do zniesienia (Laughlin, 1963, s. 10).

Wracając do opisu neurastenii, już teraz nasuwa się jedna z odpowiedzi na pytanie dlaczego to ludzie tak często widzą u siebie objawy nerwicy choć są zdrowi. Otóż ilekroć zdarza mi się omawiać wobec studentów (a również przed innym audytorium) objawy nerwicy, a zwłaszcza obraz kliniczny neurastenii, to słuchacze zachowują się w dość charakterystyczny sposób. Informacje o poszczególnych objawach i przykłady je ilustrujące wywołują reakcję w postaci potakiwania z pełnym zrozumieniem. Nie dlatego jednak, że psychopatologię nerwic znają już wybornie z podręcznika (choć chętnie dopuszczam taką możliwość), lecz dlatego, że w wykładzie odnajdują „rzeczy znane z własnego doświadczenia” – a przynajmniej tak im się wydaje.

Zwięzłe omówienie osobowości i niektórych zasad jej funkcjonowania stanowi wprowadzenie do następnych rozdziałów. Rozpatrzono w nich osobowościowe uwarunkowania zachowania człowieka w sytuacjach trudnych, podejmując zarazem złożone zagadnienie odporności psychicznej.

Powyżej scharakteryzowano wyłącznie temperament schizotymiczny, aby, na przykładzie jednegp typu wyróżnionego przez Kretschmera, zilustrować ujęcie temperamentu jako zespołu cech osobowości.

W dalszym ciągu będzie mowa wyłącznie o stressie psychicznym (lub inaczej' psychologicznym). Termin ten używany jest w kilku znaczeniach. A mianowicie (1) stress oznacza zespół bodźców zewnętrznych (sytuacyjnych) oddziaływających na jednostkę, a według innego ujęcia (2) stress stanowi stan podwyższonej aktywizacji ustroju, co rozumiane bywa zwykle jako stan wzmożonego napięcia emocjonalnego wywołanego przez bodźce zewnętrzne. W tym znaczeniu stress jest więc nazwą „stanu wewnętrznego” ustroju.

Nie jest to jedyna postać przygnębienia jako reakcji fizjologicznej. Czasem ma miejsce nie lekkie zwolnienie toku myśli i powstrzymywanie się od działań, lecz przeciwnie – z obniżeniem nastroju łączy się przykre napięcie. Człowiek by je zmniejszyć, musi coś robić: nie można siedzieć bezczynnie, trzeba działać! A że nie zawsze adekwatne działanie można z miejsca podjąć, zjawia się małoproduktywna ruchliwość, ale to że coś się dzieje, rozładowuje częściowo napięcie. Ludzie, którym właściwy jest ten sposób reagowania na niektóre sytuacje stressowe, mniej lub bardziej świadomie szukają terenu działania, a i zwykle kontaktów z ludźmi.

Mechanizmy obronne są to określone „siły” działające w naszej osobowości, pobudzające nas w pewnych sytuacjach do specyficznych zachowań, które bronią nas przed wstydem, lękiem, poczuciem winy oraz przed obniżeniem dobrego mniemania o sobie we własnych oczach i w oczach innych ludzi.

Głównymi odmianami tej grupy zachowań kompleksów analnych jest tendencja do retencji, zatrzymywania, powściągu, opanowania się, tendencja do zachowywania przesadnej czystości. Tendencja do retencji wyraża się w zbieraniu różnych rzeczy, niemożności wyrzucenia czegoś „bo może się przydać”, w zamiłowaniu do zbieractwa, kolekcjonowania, do dbania o posiadane rzeczy i przedmioty. Osoba ujawniająca ten kompleks ciągle coś czyści, podmalowuje, odkurza, okrywa. Nie lubi pożyczać rzeczy i dawać prezentów.

Przypuśćmy, że obserwujemy czyjeś zachowanie, rozmawiamy z nim i stwierdzamy, że występują w jego zachowaniu objawy potrzeby dominowania, ekshibicjonizmu, pragnienia współzawodnictwa ze wszystkimi i we wszystkim oraz jakaś niecierpliwość.